Pesten hoort erbij!
Pesten hoort erbij.
En daarom is het goed dat we luisteren.
Ondanks alle onderzoeken, voorlichtings- en interventieprogramma’s wordt er gepest.
Ook in 2022.
Pesten is al zo oud als de tijd van de Romeinen. Ouder zelfs, vermoedelijk werd al gepest in de prehistorie, maar dat laatste laat zich wat lastig bewijzen.
Een (leuk?) overzicht vind je terug op:
Waarom is pesten dan toch zo oud en o zo hardnekkig?
Mensen zijn groepsdieren, we willen koste wat kost verstoting uit de groep voorkomen, want bij een dreiging ben je samen sterk. Denk maar aan een enorme mammoet die voor je hutje opdoemt. Met een heel dorp achter je, slaapt dat toch iets rustiger.
Maar we zijn ook allemaal verschillend. In een (nieuwe) groep kan het spannend zijn om met die verschillen om te gaan, zonder dat dit ten koste van iemand moet gaan.
Kinderen zijn ontzettend leuk en leergierig maar zijn net zozeer in staat om haarfijn de verschillen op te merken: wie steekt er sociaal-emotioneel met zijn hoofd boven het maaiveld uit? Wie sluit wat betreft belevingswereld en interesses niet helemaal aan met die van de groep/leeftijdsgenoten? En hoe gaat hij of zij om met een venijnige grap, het opzoeken van zijn of haar grens, het uitspreken van een andere mening?
Pesten is complex. Zoals we weten hebben pesters vaak hun eigen rugzakje al aardig vol; een mix van temperament en factoren als een lastige, mogelijk traumatische thuissituatie en niet goed in je eigen vel zitten, dragen daar aan bij. Anton Horeweg beschrijft treffend hoe je deze kinderen kunt helpen, in zijn boek de traumasensitieve school. Bijvoorbeeld door de vraagt te stellen ‘hoe kan ik je helpen’ in plaats van meteen op sancties en regels te gaan zitten. Wat overigens niet wil zeggen dat de (onzichtbare) schade niet hersteld moet worden of dat een pester niet aansprakelijk is voor zijn daden. Maar we moeten niet vergeten ze te helpen. Dus als je zo’n vraag stelt, luister dan. En komt er geen antwoord, stel hem later nog eens.
Pesters voelen zich enerzijds onveilig, anderzijds zijn ze gevoelig voor macht. Bovendien wordt groepsdruk en groepsacceptatie steeds belangrijker. Dat komt met name naar voren rond de leeftijd dat de kinderen in groep zes zitten en piekt in de puberteit.
In een klas waarin de onderste laag van de Maslow piramide met veiligheid en structuur, nog niet goed staat, is leiderschap van de leerkracht, dus een duidelijke aanwezigheid van belang. Naast dat je natuurlijk als de donder gaat werken aan die onderste laag. Dat kan met samenwerkingsvormen, door samen regels op te stellen en te bespreken hoe we omgaan met verschillen of het niet nakomen van regels. Kortom; je wilt je groep empoweren.
Daarnaast kun je rituelen inbouwen door op vaste momenten bepaalde (kring)gesprekken, lessen en werkvormen in te zetten. Goed voorbereide lessen die staan als een huis en lopen als een trein, dragen daar ook aan bij. Als je weet waar je aan toe bent, scheelt dat al de helft.
Programma’s als De Gouden Weken 2.0 en de in oktober/november 2021 te verschijnen Zilveren Weken, kunnen je ook een stuk op weg helpen, zolang je niet zomaar iets met spelletjes doet, maar echt stilstaat bij wat je wilt bereiken, wat daarvoor nodig is en met inachtneming van alle wetenschappelijk verantwoorde ingrediënten. Immers, bladerdeeg met tomatensaus is nog geen lasagne.
Maar wat als de onrust aanhoudt? Als er signalen zijn die passen bij pesten of gepest worden? Als ouders of kinderen bij je aankloppen met dat er gepest wordt?
Dan is het van belang om eerst te luisteren! Luister naar die ouders, dat kind. Neem het serieus. Stel vragen. Blijf nieuwsgierig.
Bedenk dat het bij pesten nou juist vaak gaat om de momenten dat je niet aanwezig bent of kijkt. En dat kinderen die sociaal-emotioneel jonger of onhandiger zijn, mogelijk slecht uit hun woorden komen om datgene wat hun voelsprietjes wel degelijk juist aanvoelen, te verwoorden. Mogelijk voel je ook zelf een lichte irritatie, als een zich wat afhankelijk opstellend kind, of een zich heel impulsief gedragend, clownesk kind, voor de zoveelste keer een beroep op je doet. Houd dan niet te rigide vast aan het aangereikte onderscheid tussen plagen en pesten; ga uit van de subjectieve beleving van dat kind en van die ouders. Er is werk aan de winkel.
Even sussen is even effectief als een plas water op een heidebrand. Als de wind gaat liggen, kan er niet zo gek veel aan de hand lijken, maar ondergronds smeult het vuur gewoon verder. Eén zuchtje wind en…
Luisteren dus! En als je geluisterd hebt, vraag wat zou kunnen helpen. Hebben ze daar een idee over? Probeer dat eerst. Is het idee praktisch niet uitvoerbaar, gebruik dan het ingrediënt achter het idee en kom met een eigen alternatief wat wel uitvoerbaar is. Weet je het niet? Wees daar open over, geef aan dat je met jouw team gaat overleggen en wanneer je erop terug komt. Wees transparant, duidelijk en betrouwbaar.
Veel kinderen die gepest zijn of ouders van deze kinderen, geven vaak aan dat er niet of te weinig geluisterd is. Vooral bij pubers wordt het serieus nemen, steunen en luisteren nog belangrijker. Los van of je het pesten al dan niet succesvol weet aan te pakken. Maar het is nou net die eerste plank, die we nog te vaak meteen al misslaan.
Probeer voor even de wereld door de ogen van het kind of die ouder te zien. Als je dat lukt en vanuit die empathie kunt spreken en handelen, ben je flink op weg.
Mocht het helaas nodig zijn om een gerichte interventie uit te voeren, denk dan aan de Steungroepaanpak van Sue Young. Deze aanpak helpt je om de positieve krachten in de groep te benutten, door een denktank van klasgenoten samen te stellen die ieder voor zich de gepeste kunnen helpen om weer met plezier naar school te gaan. Aan de hand van een sociogram, kun je een selectie maken van zowel meer neutrale, als helpende of pestende, meelopende kinderen.
Hiermee kun je, zo weet ik uit eigen ervaring, in een korte tijd een wereld van verschil maken! Het is echt een prachtige methode die recht doet aan de vindingrijkheid en veerkracht van kinderen, mits uitgevoerd ‘volgens het boekje’.
Zoals ook Kees van Overveld o.a. treffend beschrijft, is de macht van de groep een cruciale factor die je kan helpen om pesten te stoppen.
Mogelijk is het wijs om een specifieke interventie voor ouders op te zetten en/of een klassikale aanpak om te werken aan eigenaarschap en positieve normen.
Hoe je dit kunt doen, rekening houdend met allerlei onverwachtse situaties die zich voor kunnen doen, staat beschreven in Verbindend Leiderschap in een Uitdagende Groep.
Maar de Steungroepaanpak is destijds, dankzij de gezamenlijke inzet van mijn collega’s van het Consultatie Team Pesten (Anneke Sterenberg, Lydia Brookman en eerder Frans Meijer), ook een belangrijk onderdeel geworden van de veelgeprezen Nederlandse versie van KiVa. Dus dankzij hen kun je ook in KiVa deze mooie methodiek terugvinden.
Veel succes!
Boaz Bijleveld
Luister hier mijn interview terug op Radio Salto Amsterdam:
Tags:
Gouden weken
Zilveren weken
Trauma
Traumasensitieve school
Anton Horeweg
Kees van Overveld
Boaz bijleveld
Pesten
Kiva
Steungroep aanpak
Sue young
Onderwijs
Week tegen pesten
Verbindend leiderschap
Comments